Η έκθεση σε αμίαντο μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση προβλημάτων υγείας για όσους εκτίθενται στις ίνες του αμίαντου που υπάρχουν στον αέρα και οι οποίες μπορεί να εισέλθουν στον ανθρώπινο οργανισμό μέσω του αναπνευστικού και του πεπτικού συστήματος. Μέσω του δέρματος δεν γίνεται απορρόφηση. Σε ιδιαίτερες περιπτώσεις και σε εκτενή έκθεση σε επιβαρημένο περιβάλλον διείσδυση ινών αμιάντου μπορεί να οδηγήσει σε τοπική εναπόθεση τους κάτω από το δέρμα. Το ανθρώπινο σώμα μπορεί να αποβάλλει τις περισσότερες από τις μεγαλύτερες εισπνεύσιμες ίνες γιατί η αναπνευστική οδός είναι εφοδιασμένη με μηχανισμό άμυνας που απομακρύνει και καταστρέφει τις ίνες που έχουν διάμετρο μεγαλύτερη από 3μ, ενώ επίσης μπορεί να αποβάλλει με φυσικό τρόπο τις ίνες που πιθανόν να ληφθούν με την τροφή και το νερό.
Οι μικροσκοπικές όμως ίνες αμιάντου με διάμετρο μικρότερη από 3μ και μήκος πάνω από 5μ μπορούν να εισέλθουν στους πνεύμονες. Αυτές οι ίνες αμιάντου αν φθάσουν στις πνευμονικές κυψελίδες δεν μπορούν να μεταβολιστούν και είναι σχεδόν αδύνατον να αποβληθούν. Παραμένουν εκεί και δρουν ως φλεγμονώδη στοιχεία δια βίου, προκαλώντας έτσι μόνιμη εστία φλεγμονής. Σημαντικό ρόλο επίσης παίζει το είδος των ινών αμίαντου όσον αφορά την διεισδυτικότητα τους στους πνεύμονες. Οι ίνες των αμφιβολιτών ( κροκιδόλιθος και αμοσίτης ) έχουν μεγαλύτερη διεισδυτικότητα από τις ίνες του χρυσότιλου και γι’ αυτό θεωρούνται πιο επικίνδυνοι από τον χρυσότιλο.
Σήμερα που οι γνώσεις μας για τις ασθένειες που σχετίζονται με τον αμίαντο είναι αρκετά προχωρημένες, παρά τις όποιες αντιπαραθέσεις, μπορούμε να θεωρήσουμε τρεις βασικές αρχές που συνδέονται με τις ασθένειες αυτές:
ι) Η εισπνοή ινών αμιάντου για κάποια χρονική περίοδο ( είτε μέσω συνεχούς έκθεσης είτε μέσω επαναλαμβανόμενων εκθέσεων ), έχει σαν αποτέλεσμα την εμφάνιση ασθενειών.
ιι) Από την χρονική στιγμή της έκθεσης σε επιβαρημένο περιβάλλον ινών αμιάντου μέχρι την εκδήλωση των ασθενειών, μεσολαβεί ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα ( από 20 έως 40 χρόνια ) που ονομάζεται ‘ λανθάνουσα περίοδος ’.
ιιι) Όλες οι σχετιζόμενες με τον αμίαντο ασθένειες είναι πολύ σοβαρές και ως ένα βαθμό ανίατες. Για τον λόγο αυτό αποκτά πολύ μεγάλη σημασία η πρόληψη κατά την διάρκεια της έκθεσης ώστε ν’ αποτραπεί η πιθανή εκδήλωση των ασθενειών αυτών.
Οι ασθένειες που αποδίδονται στην έκθεση ινών αμιάντου είναι οι ακόλουθες:
- Η αμιάντωση
- Ο καρκίνος των πνευμόνων
- Το μεσοθηλίωμα
- Άλλες ασθένειες
1.Αμιάντωση: Η αμιάντωση είναι μία ασθένεια που οφείλεται αποκλειστικά στις ίνες του αμίαντου και συχνά αποκαλείται ‘ ασθένεια της σκόνης ’. Όταν οι πολύ μικρές και λεπτές ίνες του αμίαντου εισπνέονται, ένας αριθμός απ’ αυτές διαπερνά τους φυσικούς μηχανισμούς καθαρισμού του εισπνεόμενου αέρα και καταλήγουν στις πνευμονικές κυψελίδες. Εκεί η παρουσία των ινών αυτών σηματοδοτεί μία αντίδραση με τον πνευμονικό ιστό. Ο συνήθως ελαστικός και μαλακός ιστός των πνευμόνων γίνεται σκληρός και ινώδης. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα σταδιακά το άτομο να παρουσιάζει δυσκολία στην αναπνοή. Η δυσκολία διάγνωσης της αμιάντωσης έγκειται στο γεγονός ότι ειδικά στα πρώτα στάδια δεν είναι δυνατόν να εντοπισθεί ούτε ακόμη και με ακτινογραφία. Όταν η συγκέντρωση των ινών φθάσει ένα ορισμένο επίπεδο, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται περιοχές σκληρού πνευμονικού ιστού, τότε γίνεται ορατή μέσω ακτινογραφίας.
Η εξέλιξη της νόσου γίνεται σταδιακά και συχνά μπορεί να οδηγήσει έμμεσα και στον θάνατο λόγω της ευπάθειας του ατόμου σε πνευμονικές λοιμώξεις ή σε ανακοπή της καρδιάς λόγω δυσλειτουργίας του αναπνευστικού συστήματος. Η αμιάντωση είναι αποτέλεσμα έκθεσης του ασθενούς σε πολύ επιβαρημένο περιβάλλον ινών αμιάντου για μεγάλο χρονικό διάστημα. Απ’ αυτή την άποψη θεωρείται ως ασθένεια ‘επαγγελματικής φύσης’.
Η ασθένεια όμως εξελίσσεται ακόμη και αν το άτομο σταματήσει να βρίσκεται σε έκθεση ινών αμιάντου. Αν στο εργασιακό περιβάλλον του ατόμου οι ίνες βρίσκονται σε χαμηλότερα επίπεδα, τότε η εξέλιξη της νόσου είναι πολύ αργή με αποτέλεσμα η εμφάνιση της να έχει πολύ μικρή επίδραση στην ποιότητα ζωής του ασθενούς. Η αμιάντωση εκδηλώνεται 10-20 χρόνια από την έκθεση του ασθενούς σε ίνες αμιάντου. Θα πρέπει να τονισθεί ότι η λήψη μέτρων προστασίας στους εργασιακούς χώρους, ελαχιστοποιεί αν όχι εξαλείφει την εκδήλωση της ασθένειας αυτής.
2.Ο καρκίνος των πνευμόνων: Ο καρκίνος του πνεύμονα ή 'βρογχικό καρκίνωμα" δεν σχετίζεται απο¬κλειστικά με τον αμίαντο. Κυριότερη αίτία του είναι το κάπνισμα. Έχει απο¬δειχθεί όμως ότι άτομα τα οποία έχουν εκτεθεί σε ίνες αμιάντου σε επαγ¬γελματικούς χώρους, έχουν πενταπλάσια πιθανότητα από τον γενικό πλη¬θυσμό να εκδηλώσουν καρκίνο στους πνεύμονες. Βέβαια η πιθανότητα αυ¬τή για τους καπνιστές που δεν εργάζονται σε περιβάλλον ινών αμιάντου είναι διπλάσια, δηλαδή έχουν δεκαπλάσια πιθανότητα εκδήλωσης καρκί¬νου του πνεύμονα σε σχέση με το τους μη καπνιστές. Ο συνδυασμός όμως των δύο, δηλαδή καπνιστές εργαζόμενοι σε περιβάλλον αμιάντου, ανεβά¬ζει την πιθανότητα κατά 50 φορές σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Αυτό οφείλεται στην 'συνέργεια' των δύο γεγονότων. Η εκδήλωση του καρκίνου του πνεύμονα έχει αρκετά μεγάλη χρονική διάρκεια που φθάνει τα 20 χρό¬νια από την εποχή της έκθεσης σε περιβάλλον αμιάντου. Υπάρχει σαφής σχέση μεταξύ του καρκίνου του πνεύμονα και του βαθμού της έκθεσης σε επιβαρημένα περιβάλλοντα, αλλά δεν έχει καθορισθεί με ακρίβεια το 'ασφαλές επίπεδο' μόλυνσης. Η λήψη μέτρων προστασίας αποτελεί τον α¬σφαλέστερο τρόπο για την αποφυγή της ασθένειας αυτής.
3.Το μεσοθηλίωμα: Το μεσοθηλίωμα είναι μία σπάνια μορφή καρκίνου του υπεζωκότος στη θωρακική κοιλότητα ή του περιτοναίου στην στομαχική κοιλότητα. Η ασθέ¬νεια αυτή από την εκδήλωση της εξελίσσεται ταχύτατα και το αποτέλεσμα είναι ο θάνατος του ασθενούς σε διάστημα λιγότερο από ένα έτος. Ο ακρι¬βής μηχανισμός της ασθένειας παραμένει άγνωστος, καθώς επίσης και τα αίτια αυτής. Η μόνη γνωστή αιτία του μεσοθηλιώματος είναι η έκθεση του ατόμου σε ίνες αμιάντου. Οι πρώτες περιπτώσεις μεσοθηλιώματος παρου¬σιάσθηκαν σε ασθενείς που κατοικούσαν σε περιοχές κοντά σε ορυχεία α¬μιάντου στην Νότιο Αφρική. Κατά τον ίδιο τρόπο παρατηρήθηκε εμφάνιση μεσοθηλιώματος σε βιομηχανικές περιοχές και κυρίως σε ναυπηγικές ζώ¬νες, όπου γινόταν ευρεία χρήση αμιάντου ως μονωτικού υλικού. Παρ' όλα αυτά όμως έχουν εμφανισθεί περιπτώσεις μεσοθηλιώματος σε άτομα τα οποία δεν είχαν καμία σχέση με την έκθεση σε αμίαντο, με χαρακτηριστικότε¬ρη περίπτωση τον ηθοποιό Στηβ ΜακΚουίν (Steve McQuin) που πέθανε λό¬γω της ασθένειας αυτής. Πειράματα σε ποντίκια έδειξαν ότι η έκθεση σε όλα τα είδη αμιάντου μπορεί να προκαλέσει το μεσοθηλιωμα. Οι εισπνεόμενες ίνες με κάποιο μηχανικό τρόπο εισέρχονται στην αναπνευστική κοιλότητα και προσβάλουν τον υπεζωκότα. Κατά αντίστοιχο τρόπο καταλήγουν στο πε¬ριτόναιο. Η εκδήλωση της ασθένειας αυτής έχει πολύ μεγάλο χρόνο επώα¬σης που κυμαίνεται από 20 έως 50 χρόνια. Από όλα τα είδη του αμιάντου ο μπλε αμίαντος ( κροκιδόλιχος) είναι ο πιο επικίνδυνος και έχει συσχετισθεί με την εμφάνιση του μεσοθηλιώματος. Για τον λόγο αυτό απαιτούνται ιδιαί¬τερα αυστηρά μέτρα προστασίας σε περιοχές όπου υπάρχει μπλε αμίαντος.
4.Άλλες ασθένειες: Αρκετές άλλες ασθένειες έχουν παρατηρηθεί σε επιδημιολογικές μελέ¬τες που έγιναν μεταξύ εργαζομένων στην βιομηχανία του αμιάντου. Αυτές περιλαμβάνουν καρκίνο του στομάχου, του οισοφάγου και του εντέρου. Πρόσφατα, ένας αυξημένος αριθμός περιπτώσεων λεμφώματος έχει πα¬ρατηρηθεί στους εργαζόμενος με αμίαντο. Η σωστή προστασία του ανα¬πνευστικού συστήματος κατά την διάρκεια της έκθεσης σε ίνες, αποτελεί την ασφαλέστερη μέθοδο προστασίας από τις ασθένειες αυτές.